De enige weg vooruit is circulair

Top vijf wereldwijde risico's volgens het Global Risks Report in termen van waarschijnlijkheid

1. Extreem weer: brengt grote schade aan infrastructuur, eigendommen en verlies van mensenlevens veroorzaken;
2. Falen van mitigatie van en aanpassing aan klimaatverandering door overheden en bedrijven;
3. Door mensen veroorzaakte milieuschade en -rampen, waaronder milieucriminaliteit, zoals olielekkages en radioactieve besmetting;
4. Groot verlies aan biodiversiteit en instorting van ecosystemen met onomkeerbare gevolgen voor het milieu, resulterend in ernstig uitgeputte hulpbronnen voor de mensheid en industrieën;
5. Grote natuurrampen zoals aardbevingen, tsunami's, vulkaanuitbarstingen en geomagnetische stormen.

Naast de gezondheidsrisico's heeft de COVID-19-crisis ernstige negatieve gevolgen gehad voor de economische groei en de levensvatbaarheid van bedrijven. Tegelijkertijd hebben de sluiting van werkplekken, het vastlopen van waardeketens en het vertragen van de economische activiteit geleid tot enkele onbedoelde, grotendeels positieve kortetermijnvoordelen voor het milieu, met een afnemend gebruik van hulpbronnen, energieverbruik, vervuiling en afval in veel sectoren. Hierdoor werd Earth Overshoot Day - de datum waarop het verbruik van hulpbronnen door de mensheid dat jaar de capaciteit van de aarde om die hulpbronnen datzelfde jaar te regenereren overstijgt - verschoven naar 22 augustus in 2020, terwijl die dag in het jaar daarvoor op 29 juli viel. Als we specifiek naar België kijken, vindt deze datum nog eerder plaats en inmiddels zijn we de datum in 2021 al gepasseerd: 30 maart. De COVID-19 pandemie mag dan wel de ecologische voetafdruk van de mensheid in 2020 verkleind hebben, echte duurzaamheid waarbij mens, milieu, economie en maatschappij in balans zijn, kan alleen bereikt worden door intentie en ontwerp, niet door onheil.

Bijna 1,5 jaar na het begin van de pandemie kijken overheden en bedrijven vooruit om 'terug te gaan naar normaal', terwijl dat 'normaal' eigenlijk het probleem is. Als er iets is waar het Global Risk Report en de Global Preparedness Monitoring Board allebei op wijzen, dan is het wel dat 'normaal' er niet in geslaagd is om ons adequaat voor te bereiden op crises zoals de COVID-19 pandemie en dat het grotendeels de oorzaak is van andere crises zoals klimaatverandering en instortende ecosystemen.

We moeten een veerkrachtiger systeem creëren dat de gezondheid en veiligheid van alle mensen garandeert. Een systeem waarin we onze relatie met de natuurlijke wereld herdefiniëren. Een systeem waarin we sterker staan tegenover toekomstige uitdagingen, waarin we ons snel kunnen aanpassen en reageren en waarin we minder afhankelijk zijn van wereldwijde verstrengelde toeleveringsketens. Een systeem waarin creativiteit, samenwerking en transparantie centraal staan. En dat systeem is circulair.

In de loop van mei en juni 2020 voerden Flanders Circular en VITO een veerkrachtonderzoek uit bij verschillende organisaties, waarbij in detail werd ingegaan op hoe de organisaties de COVID-19 crisis hebben ervaren en hoe ze naar de toekomst kijken. De veerkrachtenquête belicht drie succesfactoren die bedrijven veerkrachtiger maken tegen disruptie:

• hernieuwde focus op lokaal;
• verbonden ondernemen;
• de oneindige bron van creativiteit en samenwerking.

Deze drie succesfactoren zijn fundamenteel in een circulaire economie. Tijdens de COVID-19 crisis in Vlaanderen ondervonden circulaire bedrijven minder tekorten in bijvoorbeeld eindige grondstoffen en materialen, onderdelen, dalende klantvraag of financiering dan andere bedrijven: 34% van de circulaire bedrijven ondervond tekorten tegenover 98% van de 'business-as-usual' bedrijven. De circulaire strategieën die leiden tot minder tekorten, blijken zich vooral te richten op lokale, korte toeleveringsketens en minder (eindig) materiaalgebruik. Hieruit blijkt dat circulaire strategieën bedrijven niet alleen duurzamer maken, maar ook veerkrachtiger.

Concluderend: de beste manier om veerkracht op te bouwen tegen toekomstige pandemieën en de gevolgen van klimaatverandering is om over te stappen op een circulaire economie.