Wie vindt dat landen geleid moeten worden als bedrijven, zal er vreemd van opkijken dat de aanpak van de politiek en de bedrijfswereld vandaag lijnrecht tegenover elkaar staan. Nochtans spelen beide in op dezelfde veranderlijkheid van de wereld rondom hen. Ontdek waar het verschil ligt tussen de leiderschapsstijlen van regeringen versus bedrijfsleiders.
Het directieve, autoritaire leiderschap waaronder onze grootouders hun werk uitvoerden, blijkt niet meer zo’n ver verleden. Het politieke landschap kijkt met lonkende ogen terug op deze autoriteit en laat zich er vandaag door inspireren, zoals vaker het geval is in woelige tijden.
Is autoritair leiderschap dan ook een effectieve methode om conflictueuze tijden aan te pakken? Soms, al blijken deze sporadische successen niets meer dan puur toeval. Dat leren we uit onderzoek over autoritaire regimes: in het merendeel van de gevallen maken autoritaire regimes aanzienlijk meer verlies dan democratische. Bovendien hebben autoritaire leiders een opmerkelijk negatieve invloed op de sfeer, motivatie, creativiteit en prestaties op de werkvloer.
In onze hedendaagse bedrijfswereld zwaaien aanpassingsvermogen aan de veranderlijke omstandigheden en flexibiliteit de plak. Over de afgelopen tien jaar evolueerden daarom steeds meer ondernemingen naar vlakke hiërarchieën. Autocratische managers en gehoorzame werknemers werden ingeruild voor inspraak, dynamische teams en gedeeld leiderschap. Inzichten van de werkvloer worden niet meer weg-gearchiveerd ten voordele van de beslissingsmacht van leidinggevenden. Steeds meer ondernemingen kiezen voor een structuur met collectieve input.
Terwijl de bedrijfswereld democratischer en democratischer wordt, lijkt de politiek dominant leiderschap opnieuw te ontdekken. De Universiteit van Göteborg trekt aan de alarmbel. Volgens het V-Dem onderzoeksinstituut is het aantal mensen dat in een autocratisch regime leeft vandaag 20% hoger dan in 2003. In totaal is slechts 30% van de wereld nog democratisch te noemen. De Verenigde Staten zijn een typevoorbeeld van de tendens naar deze leiderschapsstijl, maar ook Europa blijft niet onberoerd. Nederland, Hongarije, Polen, Oostenrijk, Duitsland en ons eigen Vlaanderen grijpen allemaal – op verschillende manieren – terug naar autoritaire leidersfiguren.
Deze evolutie komt niet uit het niets, want periodes van conflict leiden historisch gezien vaak tot een toename van autoritaire en autocratische regimes. En de laatste jaren is er aan conflicten geen gebrek, met de pandemie, de politieke situatie in de VS en de oorlogen in Oekraïne en Gaza als grootste keerpunten.
Hoewel conflicten evengoed het vermogen hebben om mensen democratisch samen te brengen in kritische, creatieve innovatiestromen, leiden ze vandaag vooral tot polarisering. En laat dat nu net een omgeving zijn waar autocratieën goed gedijen.
Dit opiniestuk door Jochanan Eynikel en Karen Wouters verscheen ook in De Tijd op 1 februari 2025.
