Het aantal Belgen onder dertig jaar dat langer dan één jaar thuiszit met een depressie of burn-out steeg tussen 2022 en 2023 met maar liefst 21,6%. Dat blijkt uit de nieuwste cijfers van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) over arbeidsongeschiktheid. Wat schuilt er achter die stijgende cijfers? En vooral: wat kunnen organisaties zelf doen om langdurige uitval te voorkomen?
Steeds meer jongeren vallen langdurig uit door psychische problemen. Die stijging bij twintigers (+21,6%) ligt een stuk hoger dan bij dertigers (+16,2%), veertigers (+7,6%), vijftigers (+5,6%) en zestigers (+10,5%). Ook op nationaal niveau breken de cijfers records. Eind 2023 zaten meer dan een half miljoen Belgen al minstens een jaar thuis. Bijna 38% van hen viel uit door een psychische stoornis. In 70% van die gevallen ging het om een burn-out of depressie, in totaal zo’n 137.000 mensen. Dat zijn er 44% meer dan vijf jaar geleden.
Werkdruk of privéproblemen?
Wat veroorzaakt die mentale uitval op de werkvloer bij zoveel Belgen? In ons onderzoek geeft 64% van de leidinggevenden aan dat de oorzaak vooral in de privésfeer ligt. Werkdruk volgt op de tweede plaats (62%) en een verstoorde werk-privébalans (47%) vervolledigt de top drie. Werknemers daarentegen hebben een andere mening: zij zetten werkdruk met stip op één (69%), gevolgd door de leiderschapskwaliteit van managers (49%) en opnieuw de werk-privébalans (46%). Toch zag minder dan 30% van de medewerkers hun leidinggevende écht iets doen aan de werkdruk.
Is thuisblijven de enige optie bij mentale klachten?
Hoewel de cijfers van depressie en burn-out stijgen, hoeft thuisblijven niet altijd de enige optie te zijn. Werken met psychische klachten kan in sommige gevallen zelfs helpen om de ernst van mentale klachten te verzachten. Het verkleint ook de kans op langdurig verzuim of prestatieverlies. Een belangrijke voorwaarde daarvoor is dat de werkomgeving moet meebewegen en ruimte moet bieden voor aanpassingen.
Dat begint bij een open gesprek in een veilige setting. Maar open praten over mentale problemen blijft lastig: in de voorbije twee jaar startte 31% van de leidinggevenden geen enkel gesprek over mentale gezondheid met hun team. Ligt zo’n gesprek moeilijk, dan kan een neutrale derde helpen het gesprek op gang te brengen. Vraag niet alleen hoe het gaat, maar zoek samen wat een medewerker nodig heeft om aan boord te blijven. Het is daarbij belangrijk om niet alleen op het individu in te zetten. Er moet ook oog zijn voor de bredere werkomstandigheden.
Welke aanpassingen op de werkvloer werken wél bij psychische klachten?
Toch ontbreekt het op de werkplek vaak aan duidelijke kennis over wat psychische klachten zijn en hoe je samen tot werkbare oplossingen komt. Hoe herken je als werkgever bijvoorbeeld de eerste signalen? Welke aanpassingen helpen? Minder werk geven lijkt soms vanzelfsprekend, maar is niet altijd de beste keuze. Soms helpt het net om taken aan te passen, structuur te bieden of andere ondersteuning te voorzien.
Leidinggevenden spelen daarin een belangrijke rol, maar staan zelf ook onder druk. Meer dan een derde (36%) zegt te weinig tijd te hebben om met hun team te praten over mentale welzijn en preventie. Tegelijk zien we dat wie zelf ondersteuning krijgt, van een eigen leidinggevende of een externe coach, vaker preventief handelt. Investeren in het welzijn en ontwikkeling van managers loont dus dubbel: het helpt niet alleen henzelf, maar ook hun team.
Wat is psychologische veiligheid en waarom is het cruciaal?
Ook het psychosociaal veiligheidsklimaat in de organisatie – dat omvat het beleid, de praktijken en de procedures voor de bescherming van de psychologische gezondheid en veiligheid van werknemers – speelt een grote rol in het mentaal welzijn van medewerkers. Toch vindt bijna 40% van de medewerkers dat het senior management prestaties boven mentale gezondheid zet. Wie wel het gevoel krijgt dat welzijn even zwaar weegt, stapt sneller naar zijn leidinggevende, waardoor mogelijke problemen sneller boven water komen.
Hoe kunnen organisaties en artsen beter samenwerken rond mentaal welzijn?
Tot slot zouden we nog meer de samenwerking met de medische sector moeten opzoeken. In 2023 betaalde België meer dan 2 miljard euro aan uitkeringen voor langdurige uitval door burn-out en depressie. Terwijl werk, mits goede afspraken, ook deel kan uitmaken van herstel. Niet elke situatie vraagt om een ziektebriefje. Overlegmogelijkheden tussen artsen en organisaties, waarbij een derde als neutrale facilitator kan optreden, zijn noodzakelijk. Want door samen te zoeken naar wat werkt, houden we mensen aan het werk en verlagen we de maatschappelijke kost. Organisaties die inzetten op dialoog en maatwerk, plukken daar op lange termijn de vruchten van.
